สิทธิคนพิการ : กฎหมายและการปฏิบัติจริงที่ไม่ค่อยเดินไปทิศทางเดียวกัน

สังคมไทยในปัจจุบัน มีคนพิการจำนวนมาก แม้ว่าจะมีกฎหมายคุ้มครองสวัสดิภาพคนพิการแต่ก็ไม่ได้ลดความเหลื่อมล้ำทางสังคมมากนัก อย่างไรก็ตาม สิทธิคนพิการดังกล่าวก็ไม่อาจทำลายกำแพงที่กั้นกลางระหว่างคนพิการกับคนปกติได้เสียทีเดียว ในสังคมทั่วไป คนพิการก็ยังคงเป็นคนพิการอยู่ดี จริงอยู่ เราไม่อาจปฏิเสธได้ว่า สิทธิคนพิการดังกล่าวให้อะไรกับพวกเรามากมาย ไม่ว่าจะเป็นการรักษาพยาบาลโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย การเข้าทำงานที่กฎหมายกำหนด หรือแม้แต่การขึ้นรถโดยสารประจำทางโดยไม่ชำระค่าโดยสาร แต่หากพูดถึงมุมมองที่สะท้อนจากสังคม เปรียบกับการมองภาพสะท้อนของตนเองในกระจกเงา ทำให้ตระหนักว่า เมื่อคนพิการได้รับความคุ้มครองตามกฎหมาย สิ่งที่สังคมหยิบยื่นให้ ก็เป็นเพียงหน้าที่ที่ต้องทำ แต่ประสิทธิผลนั้นอาจไม่ได้เป็นไปตามจุดมุ่งหมายของการคุ้มครองสวัสดิภาพคนพิการอย่างแท้จริง

 

สิทธิ คือ สิ่งที่กฎหมายคุ้มครองให้เรา เรามักได้ยินคำคำนี้อยู่บ่อยๆ "สิทธิ" มักปรากฏอยู่ในวลีที่แตกต่างกัน ไม่ว่าจะเป็น สิทธิมนุษยชน สิทธิเสรีภาพ สิทธิและหน้าที่ สิทธิคนพิการ แต่เมื่อกฎหมายคุ้มครองให้เรา ก็เรียกได้ว่า เรามีสิทธิ ส่วนคำที่ต่อท้าย อาจเป็นคำหรือวลีที่เติมบริบทให้มีความสมบูรณ์ หรือเป็นจุดมุ่งหมายเพื่อบ่งชี้ว่า สิทธิข้างต้น เป็นกฎหมายที่คุ้มครองผู้ใด หรือเรื่องใดโดยเฉพาะ

 

คนพิการ หมายถึง บุคคลซึ่งแพทย์ระบุว่าเป็นทุพพลภาพ แบ่งเป็น 2 ประเภท ได้แก่

 

1. ผู้ทุพพลภาพจากอุบัติเหตุหรือการทำงาน

 

2. ผู้ทุพพลภาพอันไม่ได้เกิดจากอุบัติเหตุหรือการทำงาน รวมถึงผู้พิการตั้งแต่กำเนิด

 

ตามมติคณะรัฐมนตรีว่าด้วยเรื่อง สิทธิและสวัสดิการเด็ก คนพิการ และผู้ด้อยโอกาส จากกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์  (อ้างอิงจากมาตรฐานคู่มือการส่งเสริมสวัสดิภาพและพิทักษ์เด็ก เยาวชน ฯ (สท.) โดยสาระสำคัญของมาตรฐานคู่มือ ฯ  มีดังนี้

 

(1) หลักการสร้างมาตรฐานเกณฑ์และตัวชี้วัดกลุ่มเป้าหมาย ได้แก่ (1.1) สิทธิการเข้าถึงบริการ ประกอบด้วย สิทธิความเป็นพลเมือง

สิทธิความเสมอภาคและเป็นธรรม สิทธิในการรับบริการ การได้รับการเสริมพลัง ความสามารถพิทักษ์สิทธิของตนเอง และการไม่กระทบผู้อื่น  ไม่ทำให้ผู้อื่นเสียหาย (1.2) ประสิทธิภาพของบริการ ประกอบด้วย ความคุ้มค่า ความ

เป็นไปได้ และการตรวจสอบความโปร่งใส และ (1.3) คุณภาพของบริการ ประกอบด้วย การยอมรับในสภาพที่เป็นจริงของกลุ่มเป้าหมาย การไม่ถูกเลือกปฏิบัติ/กีดกัน การไม่ถูกตีตรา การไม่ถูกเอารัดเอาเปรียบและความพึงพอใจของกลุ่มเป้าหมาย

 

(2) หลักการสร้างมาตรฐานได้นำมาสู่การสร้างองค์ประกอบของมาตรฐานการพัฒนา 5 ข้อกำหนดของแต่ละกลุ่มเป้าหมาย   ได้แก่   (2.1) ข้อกำหนดความมั่นคงในชีวิต  ประกอบด้วย  สุขภาพที่อยู่อาศัย ความปลอดภัยในชีวิต และทรัพย์สิน  (2.2)  ข้อกำหนดการศึกษา  ประกอบด้วย  การศึกษา  และทักษะการใช้ชีวิต (2.3) ข้อกำหนดเศรษฐกิจ ประกอบด้วย อาชีพ งานและรายได้ (2.4) ข้อกำหนดสังคม  ประกอบด้วย  การยอมรับ

การเข้าถึงบริการ นันทนาการ การมีส่วนร่วม ศาสนา/ความเชื่อ  ภูมิปัญญา/วัฒนธรรม  และการเข้าถึงบริการข้อมูลข่าวสาร  และ (2.5) ข้อกำหนดสิทธิทางสังคม/การคุ้มครองสิทธิ  ประกอบด้วย  บริการพื้นฐาน  การคุ้มครอง

สิทธิ สิ่งอำนวยความสะดวก และพื้นที่ทางสังคม

 

"สิทธิมนุษยชน" เป็นสิ่งที่มนุษย์ทุกคนพึงได้รับ คนพิการที่จดทะเบียนคนพิการ ตามพระราชบัญญัติคนพิ­การ พ.ศ. 2550 จะได้รับสิทธิพื้นฐานมากมาย (ข้อมูลสิทธิคนพิการในด้านต่างๆ อ้างอิงจากคู่มือมาตรฐานการส่งเสริมสวัสดิภาพและคุ้มครองพิทักษ์สิทธิคนพิการ) ยกตัวอย่างเป็นด้านๆ ดังนี้

 

1. การรักษาพยาบาล

 

2. การศึกษา 

 

3. การจัดหางานและอาชีพ 

 

4. สวัสดิการสังคม 

 

การรักษาพยาบาล 

 

ปฏิญญาสากล ว่าด้วยสิทธิฉบับเด็กและเยาวชน (อ้างอิงจากหนังสือ หลากหลายคือหนึ่งเดียวปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิฉบับเด็กและเยาวชน จัดทำขึ้นในโอกาสครบรอบ 60 ปี ปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน) ปฏิญญาข้อที่ 25 กล่าวไว้ว่า เราทุกคนมีสิทธิที่จะได้รับการดูแลจากสังคม เมื่อเราว่างงาน เจ็บป่วย พิการ หรือแก่ชรา แม่และเด็ก มีสิทธิที่จะได้รับการดูแลเป็นพิเศษ

 

คนพิการที่จดทะเบียนและทำบัตรประจำตัวคน พิการ จะได้รับการตรวจวินิจฉัยโรคเบื้องต้น ได้รับการรักษาโรคด้วยเวชภัณฑ์รวมถึงการฉีดยา การรักษาด้วยคลื่นไฟฟ้า การฝังเข็ม นอกจากนี้ ยังได้รับสิทธิในการรักษาเฉพาะทาง เช่น คนไข้จิตเวช ผู้ที่มีบัตรประจำตัวคนพิการ สามารถรักษาในโรงพยาบาลกลางและโรงพยาบาลรัฐบาลทุกแห่งทั่วประเทศ โดยไม่เสียค่าใช้จ่ายแต่คนไข้จะต้องชำระส่วนต่างนอกเหนือจากรายการรักษาพยาบาลที่กำหนดในสิทธิคนพิการ เช่น เวชภัณฑ์นำเข้า หากคนไข้ไม่มีกำลังทรัพย์มากพอ ก็จะได้รับยาที่มีประสิทธิภาพการรักษาไม่เต็มที่ รวมถึงได้รับการบริการจากสถานพยาบาลที่แตกต่างจากคนไข้ทั่วไป แสดงให้เห็นถึงความเหลื่อมล้ำประการหนึ่ง

 

การศึกษา 

 

ตามกฎปฏิญญาสากล ว่าด้วยสิทธิเด็กและเยาวชน ข้อที่ 26กล่าวไว้ว่า เราทุกคนมีสิทธิที่จะได้รับการศึกษาในระดับชั้นประถมศึกษา และในระดับชั้นที่สูงขึ้นไป  การศึกษาต้องช่วยส่งเสริมการเคารพสิทธิส่วนบุคคล สอนให้รู้จักความอดทนและช่วยสร้างมิตรภาพระหว่างเพื่อน พ่อแม่มีสิทธิที่จะเลือกการศึกษาที่ดีที่สุดให้แก่เรา

 

คนพิการมีสิทธิที่จะได้รับการศึกษาโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย ตามหลักสูตรที่กฎหมายกำหนด 15 ปี แต่ยังมีค่าระดมทรัพยากร ที่นักเรียนต้องชำระเพื่อบำรุงการศึกษา ซึ่งอาจสร้างความเดือดร้อนให้กับพ่อแม่ผู้ปกครอง ดังนั้น สิทธิที่จะได้รับการศึกษาโดยไม่เสียค่าใช้จ่ายตามที่กฎหมายกำหนด อาจไม่บรรลุประสิทธิ์ที่ผลได้อย่างสมบูรณ์ผู้ที่มีฐานะอยู่ในระดับปานกลางหรือค่อนข้างดี จะได้รับโอกาสทางการศึกษาที่ดีกว่า แสดงให้เห็นถึงความเหลื่อมล้ำประการที่สอง

 

การจัดหางานและอาชีพ 

 

การจ้างงานตามระเบียบใหม่ของกระทรวงแรงงาน มีกฎหมายรับประกันอาชีพคนพิการ กำหนดให้หน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชนรับคนพิการเข้าทำงาน โดยมีอัตราส่วนรับคนพิการ 1 คน ต่อพนักงาน 100 คน หากหน่วยงานใดไม่รับคนพิการเข้าทำงาน ก็จะต้องจ่ายเงินเข้ากองทุนส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการเพื่อจัดหางานและอาชีพที่เหมาะสมให้กับคนพิการ แต่ถึงจะมีกฎหมายคุ้มครอง ก็ไม่สามารถรับประกันได้ว่า คนพิการจะมีงานทำ ดิฉันเป็นผู้พิการทางสายตาคนหนึ่ง มักได้ยินรุ่นพี่ที่จบการศึกษาไปแล้วหลายคน เล่าถึงประสบการณ์ที่ถูกปฏิเสธการจ้างงาน โอกาสในการทำงานจึงลดน้อยลงไปอีก ถ้าเทียบกับคนปกติ ข้อนี้ ชี้ให้เห็นถึงความเหลื่อมล้ำได้ชัดเจนที่สุ และยังคงเป็นปัญหาที่ยังไม่ได้รับการแก้ไข

 

สวัสดิการสังคม

 

คนพิการที่จดทะเบียนคนพิการทุกคน มีสิทธิที่จะได้รับเบี้ยยังชีพคนพิการคนละ800 บาทต่อเดือน จากเดิม ที่ได้รับเพียงคนละ 500 บาทต่อเดือน ความเหลื่อมล้ำทางสวัสดิการคนพิการ อยู่ที่ว่า คนพิการไม่มีสิทธิที่จะทำประกันภัยทุกประเภท  เป็นข้อคำถามว่า เพราะเหตุใด คนพิการจึงไม่มีโอกาสที่จะเข้าถึงกรมธันม์ประกันภัยเช่นคนปกติ

 

จากสิทธิเบื้องต้นที่คุ้มครองชีวิตและสวัสดิภาพของคนพิการ ทำให้คนพิการมีคุณภาพชีวิตที่ดีในทางกฎหมาย หรือเรียกว่า "นามธรรม"  แต่ในทางปฏิบัติ ยังคงมีความไม่เท่าเทียม ซึ่งเห็นได้ชัดกว่าข้อกฎหมาย แม้ว่าข้อกฎหมายจะคุ้มครองให้ แต่อาจคว้าน้ำเหลว เมื่อข้อกฎหมายไม่สอดคล้องกับแนวทางปฏิบัติ คำถามที่เป็นเสียงเล็กๆจากผู้พิการคนหนึ่ง"ความเสมอภาคอย่างเป็นรูปธรรมนั้นอยู่ที่ใด?"

 

ขอบคุณภาพดอกแก้วกัลยา อันเป็นสัญลักษณ์ของวันคนพิการแห่งชาติจาก Wikipedia

 

หนังสืออ้างอิง 

 

คู่มือมาตรฐานการส่งเสริมสวัสดิภาพและคุ้มครองพิทักษ์สิทธิผู้ด้อยโอกาส / สำนักส่งเสริมและพิทักษ์ผู้ด้อยโอกาส, สำนักงานส่งเสริมสวัสดิภาพและพิทักษ์เด็ก เยาวชน ผู้ด้อยโอกาส คนพิการ และผู้สูงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์. พิมพลักษณ์. กรุงเทพฯ : สำนัก,  [2550?]. 

 

สิทธิมนุษยชน. กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์.  สำนักงานส่งเสริมสวัสดิภาพและพิทักษ์เด็ก เยาวชน ผู้ด้อยโอกาส คนพิการ และผู้สูงอายุ.

 

หลากหลายคือหนึ่งเดียว ปฏิญญาสากล ว่าด้วยสิทธิมนุษยชน ฉบับเด็กและเยาวชน. จัดทำขึ้นเนื่องในโอกาสครบรอบ 60 ปี ปฏิญญาสากล ว่าด้วยสิทธิมนุษยชน. พฤศจิกายน พ.ศ. 2552 จัดทำโดย กรมองค์การระหว่างประเทศ กระทรวงการต่างประเทศ

จัดพิมพ์โดย สำนักพิมพ์แปลนพริ้นท์ติ้ง. จำกัด